Tomasz Żuradzki (kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Etyki UJ) wygłosi wykład "Przeglądu Filozoficznego" pt. "Decyzje w sytuacjach niepewności normatywnej" podczas XI Zjazdu Filozoficznego w Lublinie w dniu 12 września o godz. 15.00

Abstrakt

Etycy nie poświęcali dotąd wiele uwagi sytuacjom niepewności, koncentrując się często na skrajnie wyidealizowanych hipotetycznych sytuacjach, w których zarówno kwestie empiryczne (np. stan świata, spektrum możliwych decyzji oraz ich konsekwencje, związki przyczynowe między zdarzeniami), jak i normatywne (np. treść norm, skale wartości) były jasno określone i znane podmiotowi. Dobrym przykładem tego typu idealizacji jest szeroko dyskutowany w ostatnich latach tzw. problem tramwaju. W swoim wystąpieniu – które jest częścią projektu dotyczącego różnych typów decyzji w sytuacjach niepewności związanej z postępem w naukach i technologiach biomedycznych – przedstawię analizę sytuacji niepewności normatywnej, czyli tego typu sytuacji, w których podmiot musi podjąć decyzję, nie mając pewności na temat tego, jaka norma postępowania jest właściwa, np. dlatego, że ma sprzeczne intuicje normatywne na temat dopuszczalności danych decyzji. Taka sytuacja może mieć miejsce nawet wtedy, gdy nie występuje jakakolwiek niepewność empiryczna.

Stanowisko, które określa się niekiedy mianem komparatywizmu, głosi, że w tego typu sytuacjach należy uwzględniać nie tylko stopnie przekonań podmiotu w kwestii różnych norm, ale także to, na ile możliwe decyzje warte są podjęcia wedle tych norm (MacAskill, Ord 2018). Za tego typu rozwiązaniem przemawiają intuicje w dwóch typach przypadków. Po pierwsze, w sytuacjach zdominowania jednej decyzji przez inną (np. jeśli przekonania podmiotu są podzielone pomiędzy dwie normy N1 i N2, z których jedna dopuszcza obie możliwe decyzje D1 i D2; a druga uznaje tylko D1 za dopuszczalną, zaś D2 za niedopuszczalną, to wtedy D1 dominuje nad D2 bez względu na to, jakie są stopnie przekonań podmiotu w kwestii norm N1 i N2). Po drugie, w niektórych sytuacjach, w których częściowo akceptowane normy dają skrajnie odmienne rekomendacje (jeśli przekonania podmiotu są podzielone względnie równo pomiędzy dwie normy N1 i N2, z których pierwsza uznaje decyzję D1 za dopuszczalną, D2 za niedopuszczalną w niewielkim stopniu, a D3 za skrajnie niedopuszczalną; zaś druga uznaje decyzje D1 za skrajnie niedopuszczalną, D2 za niedopuszczalną w niewielkim stopniu, a D3  za dopuszczalną; to podmiot ma rację by podjąć decyzję D2).

Główne zarzuty wobec komparatywizmu koncentrują się przede wszystkim na podważeniu sensowności porównywania wartości pomiędzy różnymi doktrynami normatywnymi (Sepielli 2013), na wskazaniu różnic pomiędzy powinnościami pierwszego i drugiego rzędu (Weatherson 2014), a także na problemie nadmiernych wymagań (Barry, Tomlin 2016) czy fanatyzmu, do którego może prowadzić to stanowisko (Ross 2006). W odpowiedzi na tę krytykę niektórzy filozofowie argumentują za wykorzystaniem w przypadkach niepewności normatywnej metod charakterystycznych dla teorii wyboru publicznego, np. metody Bordy (MacAskill 2016) lub reguły McKelveya (Tarsney 2018), inni zaś twierdzą, że w tego typu sytuacjach decydent powinien uwzględniać wyłącznie swoje stopnie przekonań w kwestii różnych norm, kierując się po prostu „swoją ulubioną doktryną normatywną” (Gustafsson, Torpman 2014).

W swoim wystąpieniu zamierzam przedstawić nowy argument przeciwko dotychczasowym wersjom komparatywizmu, wskazując na to, że nie uwzględniają one różnych nastawień do ryzyka w sytuacjach niepewności normatywnej, choć dopuszczają jednocześnie różne nastawienia do ryzyka w sytuacjach niepewności empirycznej. Na przykładzie praktycznych problemów związanych z regulowaniem nowych badań naukowych w biomedycynie polegających na tworzeniu bytów o niejasnym statusie ontologicznym (np. organoidy mózgowe, czyli trójwymiarowe modele ludzkich mózgów; ludzkie partenogenetyczne zarodki; chimery ludzko-zwierzęce) pokażę, że decyzje o dopuszczalności lub niedopuszczalności tego typu badań zależą częściowo od nastawienia decydentów do ryzyka w sytuacjach niepewności normatywnej, czyli od tego, w jaki sposób dany decydent wartościuje ryzyko popełnienia tzw. błędu pierwszego typu (czyli odrzucenie danej normy, mimo że jest ona właściwa) względem ryzyka popełnienia tzw. błędu drugiego typu (czyli nieodrzucenie danej normy, mimo że nie jest właściwa).

Więcej informacji:

https://zjazdfilozoficzny.kul.pl/services/wyklady-plenarne/